Web'in Kullanımı
İnternet
İnternet, dünya çapında bir bilgisayar ağıdır. Sayısız bilgisayarı ve bilgisayar ağını bir birine bağlayan bir iletişim ve paylaşım ortamıdır. İnternet üzerinde kullanabileceğimiz pek çok araç ve yararlanabileceğimiz çok sayıda bilgi kaynağı vardır.
World Wide Web (WWW)
Web sayfalarına erişim sağlama özelliği ile en sık kullanılan İnternet araçlarından biridir. Kısaca WWW veya Web olarak da adlandırılmaktadır.
Aradığınız bilgi için Web’in uygun kaynak olup olmadığına karar verebilmeniz ve milyonlarca Web sayfası içinden aradığınızı kolayca bulabilmeniz için Web’in içeriği, Web kaynaklarının özellikleri ve Web arama araçları hakkında bilgi sahibi olmanız gerekir.
Web'de Arama Yapmak
Web üzerindeki bilgiye ulaşmanın farklı yolları vardır. Aradığınız bilgiyi hangi sitede bulacağınızı ve sitenin adresini (url) önceden biliyorsanız site adresini Web tarayıcının arama kutusuna yazıp ara düğmesine tıklamanız yeterlidir.
Bilgiyi nerede bulacağınızı bilmediğiniz durumlarda kullanabileceğiniz arama araçları ise şunlardır:
- Konu rehberleri
- Arama motorları
- Süper arama motorları
Web adresleri
Her Web sitesinin bir adresi vardır. URL (Uniform Resource Locator) adı verilen bu adreslerin her bölümü Web sitesi hakkında farklı bir bilgi sağlar. Adreslerin hatasız ve eksiksiz yazılması erişim açısından önemlidir.
Örneğin, http://www.bil.gov.tr adresinin bölümleri aşağıda açıklanmıştır.
http: Kullanılan İnternet protokolü
www: Kullanılan Web aracı
bil: Sunucu adı
gov: Alan adı
tr: Ülke kodu
Arama Motorları
Web sayfalarını bazı yazılımlar yardımıyla otomatik olarak indeksleyen erişim araçlarıdır. Bir arama yaptığınızda arama motoru sorgunuzu indekslediği Web sayfaları ile karşılaştırarak eşleşen sonuçları size gösterir.
Hiçbir arama motoru milyonlarca Web sayfası içeren Web’in tamamını indeksleyemez. Arama motorları Web’in sadece bir kısmını kapsamakta ve bu nedenle aramalarda farklı sonuçlar getirmektedir. Aramalardan iyi sonuçlar elde edebilmek için arama tekniklerinin yanı sıra arama motorlarının özelliklerini de bilmek gerekir.
Arama motorları belirli bir anahtar sözcük ya da anahtar sözcük grubu ile bilgi aramak istediğinizde kullanmaya uygundur. En çok kullanılan arama motorlarından biri Google’dır (http://www.google.com). Örnek olarak verilebilecek diğer arama motorları:
- https://www.bing.com/
- https://yandex.com.tr/
- https://www.yahoo.com/
- https://www.yaani.com.tr
Aramalardan Başarılı Sonuçlar Elde Etmek
Google'da Arama Yapmak bölümünde öğrendiğiniz arama tekniklerini Web’de bilgi ararken de kullanabilirsiniz. Arama motorlarıyla Web’de bilgi ararken daha başarılı sonuçlar elde etmek için şunlara dikkat edin:
- Anahtar sözcüklerle eş anlamlı olan diğer sözcükleri de aramaya dahil edin
- Sözcük gruplarını tırnak içine alın (“dünya sağlık örgütü”, “bilgi okuryazarlığı”)
- En önemli sözcükleri ilk önce yazın
- Küçük harf kullanın
- Gelişmiş arama özelliklerini kullanın
Google Veri Tabanları
Google’da sadece resimler, haberler, fotoğraflar, bloglar gibi belli bir bilgi veya materyal türü üzerinde arama yapmak da mümkündür. Bunun için Google arama ekranının sol üst tarafındaki menüyü gözden geçirip ihtiyacınıza uygun seçim yapmanızı öneririz.
Akademik çalışmalarda en çok kullanılan iki Google veri tabanı, Google Kitaplar (Google Books - http://books.google.com) ve Google Akademik’tir (Google Scholar – http://scholar.google.com).
Google Kitaplar, Google’ın yayıncılar ve kütüphanelerle işbirliğinin bir ürünüdür ve milyonlarca kitap hakkında bilgi içerir. Bu kitapların bir kısmının tam metnine bir kısmının bazı bölümlerine erişmek mümkündür. Google Akademik, başta hakemli dergi makaleleri olmak üzere tezler, makaleler, kitaplar gibi bilimsel yayınlara erişim sağlar.
Web’deki Bilginin Erişilebilirliği
Web üzerindeki bilginin tamamı herkese açık değildir. Web, her kullanıcının erişemediği ya da kullanımı belli koşullara bağlı bilgi de içerir. Bu açıdan baktığımızda Web’i iki bölümde ele almak mümkündür:
Yüzeysel Web: Arama motorlarıyla arama yapıldığında kolaylıkla erişilebilen Web kaynaklarını niteler. Kişiler, kurumlar ve güncel olaylarla ilgili bilgiye genellikle Yüzeysel Web’den kolayca erişilir.
Derin Web: Arama motorlarının erişemediği Web kaynaklarını niteler.
Derin Web
Arama motorları yüzeysel Web’deki web sayfalarını indeksler, ancak derin Web’de yer alan bilgiyi indeksleyemezler. Derin Web’deki bilginin bir kısmı herkese açıktır, bir kısmı ise şifrelerle korunur ve erişim bazı koşullara bağlıdır.
Örneğin, veri tabanlarının büyük bir bölümü, arama motorlarının erişemediği derin Web’in parçasıdır. Kütüphaneler, ödeme yaparak veri tabanlarına abone olurlar. Böylece, kullanıcıları, bir ücret ödemek zorunda kalmadan söz konusu veri tabanlarına erişim olanağı sağlarlar.
Herkese açık olmalarına rağmen kütüphane katalogları da derin Web’in bir parçasıdır. Google ile Hacettepe Üniversitesi kütüphanelerinin kataloğuna erişebilirsiniz. Ancak Google ile Hacettepe Üniversitesi kütüphane kataloğunu tarayamazsınız. Kataloğu taramak için katalog arayüzünün kullanılması gereklidir. Örneğin, Kara Kitap’ın kütüphanede olup olmadığını Google’dan aramaya çalışırsanız sonuç alamazsınız.
Web Sitelerinin Özellikleri
Web sitelerinin içerikleri sadece o siteyi yaratan kişi veya kurum tarafından belirlenip değiştirilebilir. Dışardan bir müdahale veya kontrol söz konusu değildir. Yeni teknolojilerin olanak tanıdığı bazı Web siteleri ise etkileşimlidir, kullanıcılar bu sitelere yeni bilgi ekleyebildiği gibi bu sitelerdeki bilgileri değiştirebilirler.
Etkileşimli Web sitelerinin en çok bilinen örnekleri şunlardır:
Bloglar: E-dergilere benzetebileceğimiz bloglarda blog sahibi istediği gibi yayın yapar. Okuyucuların da görüş belirtme olanakları vardır.
Wikiler: Okuyucuların içeriğine katkıda bulunabildiği kaynaklardır. En çok tanınan wiki Vikipedi / Wikipedia’dır.
Vikipedi / Wikipedia
İsteyen herkesin katkıda bulunabileceği elektronik ansiklopedi şeklinde tanımlanabilir. Sayfaların çoğu herkes tarafından ekleme ve değişiklik yapmaya açıktır. Güncel bilgi içerir. Bir araştırmaya başlamak için iyi ipuçları verebilir. Bilgi değişkendir ve sistemli bir nitelik kontrolü yoktur. Wikipedia’dan edinilen bilginin kullanılmadan önce başka kaynaklardan doğrulanmasında fayda vardır.
Web Kaynaklarının Değerlendirilmesi
Web üzerinde çok ve çeşitli bilgi bulunmaktadır. Web üzerine herkes, her tür bilgiyi koymakta serbesttir. Bir kontrol ve denetleme mekanizması yoktur. Bunun için Web kaynaklarının kullanılmadan önce değerlendirilmesi gerekir.
Web kaynaklarının değerlendirilmesinde kullanılacak bazı ölçütler vardır. Bu ölçütler her tür bilgi kaynağının değerlendirilmesinde kullanılabilecek temel ölçütlerdir:
- Doğruluk
- Güvenirlik
- Tarafsızlık
- Güncellik
- Kapsam
Alan Adı Uzantısı (URL Uzantısı)
.edu: Eğitim kurumları
http://www.hacettepe.edu.tr
http://www.berkeley.edu
.com: Ticari kurumlar
http://www.bp.com
http://www.microsoft.com
.gov: Devlet kurumları
http://www.bil.gov.tr
http://www.botas.gov.tr